اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) یکی از مشکلات رایج روان‌شناختی است که به اختلال در توانایی فرد برای تمرکز بر یک فعالیت واحد یا ثابت ماندن در یک محل برای مدت زمان طولانی منجر می‌شود. در شرایط عادی، افراد ممکن است در مقاطعی از زندگی خود کاهش تمرکز و نوسانات انرژی را تجربه کنند، اما علائم و نشانه‌های ADHD به ویژه شدیدتر و پایدارتر هستند و می‌توانند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد، از جمله تحصیل، کار، روابط اجتماعی و زندگی خانوادگی، تاثیر قابل توجهی بگذارند.
معمولاً این اختلال از دوران کودکی شروع می‌شود، اما ممکن است تا بزرگسالی نیز تشخیص داده نشود. به همین دلیل، آگاهی و شناخت دقیق‌تر از این بیماری و عوارض آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک شایانی کند.
بیش‌فعالی چیست؟
بیش‌فعالی-کم‌توجهی یک اختلال مزمن (طولانی‌مدت) است که در عملکرد اجرایی فرد اختلال ایجاد می‌کند. این به این معنی است که توانایی مدیریت احساسات، افکار، و اعمال شخص مختل می‌شود. بسیاری از افراد گمان می‌کنند که این اختلال تنها مختص دوران کودکی است، در حالی که این تصور نادرست است. در حقیقت، این اختلال هم در بزرگسالان دیده می‌شود، اگرچه ریشه‌های آن معمولاً در دوران کودکی نهفته است.
شواهد نشان می‌دهد که تفاوت‌هایی در ساختار مغز، شبکه‌های عصبی و انتقال‌دهنده‌های عصبی (نوروترنسمیترها) در افراد مبتلا به ADHD وجود دارد. درمان بزرگسالان مبتلا به این اختلال به همان روش درمان کودکان انجام می‌شود و معمولاً شامل دارو درمانی و روان‌درمانی است. این روش‌ها به افراد کمک می‌کند تا توانایی‌های اجرایی خود را بهبود بخشند، علائم اختلال را کنترل کنند و کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهند.
انواع ADHD
اختلال ADHD بر اساس نوع علائم به سه دسته تقسیم می‌شود:
نوع کم‌توجهی: همان‌طور که از نامش پیداست، افراد مبتلا به این نوع ADHD با تمرکز کردن، تکمیل وظایف، و پیروی از دستورالعمل‌ها دچار مشکل می‌شوند. در مقابل، علائم بیش‌فعالی یا تکانشگری در آن‌ها کمتر به چشم می‌خورد. تحقیقات نشان داده‌اند که نوع کم‌توجهی ADHD در میان دختران شایع‌تر است.
نوع بیش‌فعال-تکانشی: افراد مبتلا به این نوع از اختلال ADHD ممکن است در تمرکز کردن کمی مشکل داشته باشند، اما علائم بیش‌فعالی و تکانشگری در آن‌ها برجسته‌تر است. این علائم شامل بی‌قراری، داشتن انرژی زیاد، توانایی نشستن در یک جا نداشتن، پرحرفی، و تمایل به قطع صحبت دیگران است.
نوع ترکیبی: اکثر افراد مبتلا به ADHD نوع ترکیبی را تجربه می‌کنند. در این نوع از اختلال، علائم کم‌توجهی و بیش‌فعالی-تکانشگری به صورت همزمان وجود دارند و فرد با هر دو نوع علائم دست‌وپنجه نرم می‌کند.
در دارونت، هدف ما ارائه اطلاعات جامع و دقیق در مورد انواع مختلف اختلال ADHD است تا به درک بهتر و مدیریت بهتر این بیماری در افراد مبتلا کمک کنیم.
علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی
افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی به طور معمول با علائم متعددی روبرو هستند که می‌تواند به طور مستقیم بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد. از جمله علائم اصلی این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ناتوانی در تمرکز برای مدت طولانی: یکی از نشانه‌های اصلی افراد مبتلا به ADHD ناتوانی در تمرکز طولانی مدت بر یک کار یا وظیفه خاص است. این افراد معمولاً نمی‌توانند برای مدت طولانی توجه خود را حفظ کنند و اغلب دچار حواس‌پرتی می‌شوند.
فراموش کردن وظایف: افراد مبتلا به ADHD ممکن است فراموش کنند که چه وظایفی بر عهده‌شان است. به علاوه، ممکن است نتوانند وظایف را به ترتیب و منظم انجام دهند.
حواس‌پرتی با کوچک‌ترین محرک‌ها: افراد مبتلا به ADHD اغلب با کوچک‌ترین محرک‌ها دچار حواس‌پرتی می‌شوند. این امر باعث می‌شود توانایی خود را برای ادامه کار و انجام وظایف از دست بدهند.
آرام نماندن: ناتوانی در آرام ماندن و بی‌قراری حتی برای مدت کوتاه، از دیگر علائم رایج افراد مبتلا به ADHD است. این افراد معمولاً نمی‌توانند برای مدت طولانی بدون تحرک باقی بمانند.
قطع مکرر صحبت دیگران: افراد مبتلا به ADHD ممکن است به طور مکرر وسط حرف دیگران بپرند و به دلیل ناتوانی در انتظار پایان یافتن صحبت دیگران، برای آن‌ها دشوار است تا به صحبت‌های دیگران به دقت گوش دهند.
این علائم، تأثیر قابل توجهی بر عملکرد تحصیلی، کاری، روابط اجتماعی، و زندگی خانوادگی افراد مبتلا به ADHD می‌گذارد. آگاهی و شناخت صحیح از این علائم به افراد و اطرافیان آن‌ها کمک می‌کند تا به درک بهتری از نحوه مدیریت این اختلال برسند.
عوارض ADHD و اثرات آن
افراد مبتلا به اختلال ADHD ممکن است با مشکلات متعددی در زندگی روزمره خود روبه‌رو شوند که این مشکلات می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارند:
عملکرد ضعیف در مدرسه یا محل کار: افراد مبتلا به ADHD ممکن است دچار مشکلات در تمرکز، حافظه، و مدیریت زمان شوند که باعث کاهش عملکرد تحصیلی یا شغلی آن‌ها می‌شود.
مصرف الکل یا مواد مخدر: برخی افراد مبتلا به ADHD به دلیل دشواری‌هایی که در مدیریت احساسات و استرس دارند، به سمت مصرف مواد مخدر یا الکل می‌روند که این امر می‌تواند به مشکلات بیشتری منجر شود.
تصادفات مکرر یا سایر حوادث: ناتوانی در مدیریت رفتار و کنترل تکانش‌های پیچیده می‌تواند باعث شود که افراد مبتلا به ADHD به سادگی در تصادفات و حوادث مختلف قرار بگیرند.
روابط متشنج: افراد مبتلا به ADHD ممکن است به دلیل ناتوانی در کنترل تکانش‌ها و عدم تمرکز بر روابط خود دچار مشکل شوند که این امر می‌تواند به تضعیف روابط اجتماعی و خانوادگی منجر شود.
سلامت ذهنی و فیزیکی ضعیف: اختلال ADHD می‌تواند منجر به سایر مشکلات سلامت روانی و فیزیکی شود، از جمله اختلالات خلقی، اضطراب، اختلالات شخصیتی و ناتوانی در یادگیری که می‌تواند به طور مستقیم به علت ناتوانی در مدیریت و تمرکز منجر شود.
اختلال ADHD ممکن است علاوه بر عوارض فردی، به بروز مشکلات دیگری مانند اختلالات خلقی، اضطراب و اختلالات شخصیتی همراه باشد که تاثیراتی ناخواسته بر کیفیت زندگی فرد دارد.
راه های تشخیص
راه‌های تشخیص ADHD پیچیده است، زیرا هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند این تشخیص را تایید کند. برای تشخیص دقیق این اختلال، متخصص سلامت روان باید علائم بیش‌فعالی را در فرد، چه در خود شخص یا فرزند او، طی ۶ ماه گذشته ارزیابی کند. این ارزیابی معمولا با مجموعه‌ای از روش‌های مختلف صورت می‌گیرد. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
معاینه بدنی: در ابتدا، متخصص سلامت روان ممکن است معاینه بدنی را برای بررسی علائم یا مشکلات فیزیکی که ممکن است مرتبط با اختلالات دیگر باشند، انجام دهد.
جمع‌آوری اطلاعات درباره سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی: متخصص سلامت روان به جمع‌آوری اطلاعات دقیق درباره سوابق پزشکی شخص و خانواده‌اش می‌پردازد. این اطلاعات می‌توانند در تشخیص کمک کنند و ممکن است برخی از عوامل ژنتیکی را که در بروز ADHD نقش دارند، آشکار سازد.
تست‌های روان‌شناختی: تست‌های روان‌شناختی می‌توانند برای ارزیابی علائم بیش‌فعالی و تمرکز فرد به کار گرفته شوند. این تست‌ها شامل ارزیابی‌های عمیق‌تر برای درک بهتر میزان تمرکز و توجه فرد است.
بررسی سایر شرایطی که ممکن است شبیه ADHD به نظر برسند: در برخی موارد، سایر مشکلات پزشکی یا سلامت روان ممکن است علائم مشابهی با ADHD داشته باشند. برای مثال، اختلالات سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب، نقص یادگیری و اختلالات شخصیتی، می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند.
مشکلاتی که می‌توانند روی تفکر یا رفتار تاثیر بگذارند: مشکلاتی مانند اختلال رشد، تشنج، بیماری تیروئید، اختلالات خواب، آسیب مغزی یا قند خون پایین (هیپوگلیسمی) نیز ممکن است علائمی مشابه ADHD داشته باشند.
سوء مصرف الکل یا مواد مخدر: سوء مصرف الکل یا مواد مخدر نیز می‌تواند علائم مشابهی با ADHD ایجاد کند.
در برخی موارد، برای رد یا بررسی این عوامل مشابه، ممکن است متخصص سلامت روان تست‌های تشخیصی دیگری نیز درخواست کند. به طور کلی، تشخیص دقیق و صحیح ADHD نیازمند یک ارزیابی جامع و چندجانبه است تا بتواند سایر مشکلاتی را که علائم مشابه دارند، شناسایی و رد کند.
گفتار پایانی
اختلال بیش‌فعالی-کم‌توجهی یک وضعیت پیچیده و چندوجهی است که در کودکان و بزرگسالان دیده می‌شود و مشخصه اصلی آن مشکلات در تمرکز، کنترل تکانه‌ها و فعالیت‌های بیش‌ازحد است. این اختلال ممکن است از دوران کودکی آغاز شود و تا بزرگسالی ادامه یابد. علائم و نشانه‌های ADHD می‌تواند شامل ناتوانی در توجه، حواس‌پرتی مفرط، بی‌قراری و تکانشگری باشد.
عوامل ژنتیکی، محیطی و دوران بارداری می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند. برای تشخیص دقیق، ارزیابی‌های روان‌شناختی، معاینات بدنی و جمع‌آوری اطلاعات در مورد سوابق پزشکی و خانوادگی ضروری است. مدیریت و درمان ADHD معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌های دارویی و روان‌درمانی است که به فرد کمک می‌کند تا بر چالش‌های مرتبط با این اختلال غلبه کند و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشد.
