با بیماری نوظهور دیابت نوع ۵ آشنا شوید

دیابت نوع ۵ (Type 5 Diabetes) که به عنوان دیابت مرتبط با سوء تغذیه هم شناخته می‌شود، یکی از انواع دیابت است که در آپریل سال ۲۰۲۵ توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) به طور رسمی به عنوان یک نوع متفاوت از دیابت به رسمیت شناخته شد. این بیماری، که برای اولین بار در سال ۱۹۵۵ در جامائیکا معرفی شده است، اغلب افراد لاغر و دچار سو تغذیه شدید را در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، مخصوصا در آسیا و آفریقا (کشورهایی مثل سریلانکا، بنگلادش، اوگاندا، اتیوپی و رواندا) تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخلاف دیابت نوع ۱ و نوع ۲ که انواع شناخته شده تری از دیابت هستند، دیابت نوع ۵ به دلیل آسیب به پانکراس ناشی از سوء تغذیه ایجاد می‌شود. نشانه اصلی و بارز دیابت نوع ۵، کمبود شدید تولید انسولین در بدن (SIDD) است. این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف این بیماری تازه شناخته‌شده، از جمله تاریخچه، دلایل، علائم، تشخیص، شیوع، درمان و آینده دیابت نوع ۵ می‌پردازد.

تاریخچه دیابت نوع ۵ و به رسمیت شناخته شده آن

دیابت نوع ۵ برای اولین بار در سال ۱۹۵۵ در جامائیکا به عنوان “دیابت نوع J” شناسایی شد. در سال ۱۹۸۵، سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را به عنوان «دیابت ملیتوس مرتبط با سو تغذیه» طبقه‌بندی کرد. اما این طبقه‌بندی در سال ۱۹۹۹ به دلیل کمبود شواهد و مدارک کافی حذف شد. با این حال، تحقیقات اخیر و به طور خاص مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ که در مجله The Lancet Diabetes & Endocrinology منتشر شد، ویژگی‌های متابولیکی منحصربه‌فردی از این بیماری را نشان داد و منجر به بازنگری در طبقه‌بندی آن شد. در ژانویه ۲۰۲۵، یک پنل بین‌المللی در هند بیانیه‌ای اجماعی برای این بیماری تدوین کرد و در نهایت در تاریخ ۸ آپریل ۲۰۲۵ در کنگره جهانی دیابت (IDF) در بانکوک تایلند، به طور رسمی به عنوان دیابت نوع ۵ به رسمیت شناخته شد. برای آشنایی با انواع دیابت می‌توانید به این سایت مراجعه کنید.

دلایل و عوامل خطر دیابت نوع ۵

سوء تغذیه مزمن، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی مهم‌ترین دلیل دیابت نوع ۵ است که به سلول‌های بتا در پانکراس آسیب می‌رساند و توانایی تولید انسولین را مختل می‌کند. سوء تغذیه مادر در دوران بارداری هم می‌تواند روی رشد پانکراس جنین تاثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به دیابت نوع ۵ را افزایش دهد. کمبود مواد مغذی ضروری مانند پروتئین‌ها، روی و ویتامین A که برای سلامت پانکراس حیاتی هستند، نیز نقش مهمی در ایجاد دیابت نوع ۵ ایفا می‌کنند.

برعکس دیابت نوع ۱ که نتیجه تخریب خود ایمنی سلول‌های بتا است یا دیابت نوع ۲ که با مقاومت بدن به انسولین مرتبط است، دیابت نوع ۵ به دلیل فقر تغذیه‌ای ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در پسران و مردان جوان با شاخص توده بدنی (BMI) کمتر از ۱۹ کیلوگرم بر مترمربع دیده می‌شود؛ افرادی که اغلب در مناطقی با سوء تغذیه شدید از جمله آسیا یا آفریقا زندگی می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که هیچ جهش ژنتیکی خاصی در ژن‌های مرتبط با دیابت مونوژنیک (MODY) یا لیپودیستروفی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۵ پیدا نشده است؛ عاملی که نشان می‌دهد سوء تغذیه به عنوان عامل اصلی نقش غالبی در دیابت نوع ۵ دارد.

علائم دیابت نوع ۵ و تشخیص آن

علائم دیابت نوع ۵ مشابه انواع دیگر دیابت است و شامل خستگی شدید، کاهش وزن بدون دلیل، عدم افزایش وزن، و عفونت‌های مکرر هستند. علائم دیگری نظیر تکرر ادرار، بهبود کند زخم‌ها، مشکلات گوارشی، از دست دادن اشتها، لکه‌های تیره روی پوست (به ویژه در اطراف گردن)، تشنگی بیش از حد و کم آبی بدن می‌شود. در اسکن بدن افراد مبتلا به دیابت نوع ۵ معمولا درصد چربی بسیار پایینی (۱۰ تا ۱۲ درصد) نسبت به بزرگسالان عادی (۲۰ تا ۲۵ درصد) مشاهده می‌شود.

افرادی که دیابت نوع ۵ مبتلا می‌شوند، معمولا لاغر هستند. شاید به همین دلیل است که این بیماری اغلب و به اشتباه به عنوان دیابت نوع ۱ تشخیص داده می‌شود؛ زیرا هر دو نیاز به درمان با انسولین دارند. تفاوت کلیدی این است که بیماران مبتلا به دیابت نوع ۵ معمولا کتونوری یا کتوز (ویژگی‌های مشخص دیابت نوع ۱) را نشان نمی‌دهند. تشخیص دقیق دیابت نوع ۵ به آزمایش‌های متابولیکی نیاز دارد که می‌تواند دیابت نوع ۵ را از انواع ۱ و ۲ متمایز کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل اندازه‌گیری تولید انسولین، پاسخ به گلوکز و بررسی فقدان آنتی بادی های خود ایمنی باشد.

شیوع دیابت نوع ۵ و تاثیر آن

برآورد می‌شود که دیابت نوع ۵ بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار دهد؛ یعنی اغلب در کشورهای با درآمد پایین و متوسط و مطابق انتظار در کشورهای آسیایی و آفریقایی. این بیماری در برخی از مناطق از بیشتر سل و تقریبا به اندازه HIV/AIDS شایع است. به دلیل تشخیص اشتباه و درمان نامناسب، بسیاری از بیماران پس از تشخیص، بیشتر از یک سال زنده نمی‌مانند. تاثیر این بیماری به‌ویژه در جوامعی که دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی در آنها محدود است، شدید است و نیاز فوری به افزایش آگاهی و بهبود استراتژی‌های تشخیصی را برجسته می‌کند.

روش درمان دیابت نوع ۵

در حال حاضر، هیچ دستورالعمل درمانی استانداردی برای دیابت نوع ۵ وجود ندارد. اما رویکردهای مدیریت این بیماری ممکن است شامل دوزهای کم انسولین همراه با داروهای خوراکی، رژیم غذایی پر از پروتئین (حبوبات یا ماهی) و کم‌ کربوهیدرات و اصلاح کمبودهای ریزمغذی‌ها باشد.

فرق قائل شدن بین دیابت نوع ۵ و دیابت نوع ۱ حیاتی است؛ زیرا تجویز بیش از حد انسولین می‌تواند منجر به افت مرگبار قند خون شود. گروه IDF در حال توسعه معیارهای تشخیصی و درمانی رسمی است و انتظار می‌رود این استانداردها طی چند سال آینده منتشر شوند. تا آن زمان، مدیریت این بیماری به شدت به تنظیم دقیق درمان بر اساس نیازهای فردی بیمار و تامین مواد غذایی مورد نیاز بدن وابسته است.

تحقیقات بعدی درباره نوع ۵ دیابت

تحقیقات در مورد دیابت نوع ۵ توسط دکتر مردیت هاوکینز (Meredith Hawkins) از کالج پزشکی آلبرت انیشتین (و همچنین مؤسس IDF در سال ۲۰۱۰) هدایت شده است. نتایج تحقیقاتی که در سال ۲۰۲۲ در Diabetes Care منتشر شد، نشان داد که افراد مبتلا به دیابت نوع ۵ دارای نقص شدید ترشح انسولین هستند؛ عاملی که این بیماری را از دیابت نوع ۱ و ۲ متمایز می‌کند. این مطالعه شامل آزمایش‌های متابولیکی روی ۷۳ مرد هندی بود و پروفایل متابولیکی منحصر به فردی را برای این بیماری نشان داد. گروه کاری IDF، که توسط دکتر هاوکینز و دکتر نیهال توماس هدایت می‌شود، در حال ایجاد یک رجیستری تحقیقاتی جهانی و ماژول‌های آموزشی برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی است. تحقیقات آینده بر شناسایی عوامل ژنتیکی احتمالی و توسعه درمان‌های هدفمند متمرکز خواهد بود.

امید به بهبود بیماران دیابت نوع ۵

دیابت نوع ۵ یک چالش بهداشتی قابل‌توجه است که میلیون‌ها نفر را در مناطق تحت تأثیر سوء تغذیه تحت تأثیر قرار می‌دهد. به رسمیت شناخته شدن اخیر آن توسط IDF نقطه عطفی در افزایش آگاهی و بهبود مراقبت از بیماران است. با ادامه تحقیقات، انتظار می‌رود ابزارهای تشخیصی و استراتژی‌های درمانی بهبود یابند و امید به نتایج بهتر برای افراد مبتلا به این بیماری ویرانگر را افزایش دهند.

منابع: IDF / WHO / NCBI