پوکی استخوان چیست؟

 پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) یک بیماری استخوانی است که با کاهش تراکم و کیفیت استخوان‌ها همراه است و باعث می‌شود استخوان‌ها شکننده و ضعیف‌تر شوند. در این حالت، ساختار داخلی استخوان‌ها دچار تغییراتی می‌شود که آن‌ها را بیشتر در معرض شکستگی قرار می‌دهد. این بیماری بیشتر در افراد مسن، به ویژه زنان پس از یائسگی، دیده می‌شود، اما می‌تواند در مردان و حتی در افراد جوان نیز رخ دهد. عوامل مختلفی مانند ژنتیک، تغذیه نامناسب، کمبود ویتامین دی و کلسیم، کاهش فعالیت بدنی، مصرف برخی داروها، و سبک زندگی نادرست می‌توانند به بروز و تشدید پوکی استخوان کمک کنند.

تشخیص پوکی استخوان معمولاً از طریق اندازه‌گیری تراکم استخوان با استفاده از روش‌های تصویربرداری مانند دگزا (DEXA) انجام می‌شود. درمان این بیماری شامل تغییرات در شیوه زندگی مانند افزایش مصرف کلسیم و ویتامین دی، افزایش فعالیت بدنی به خصوص ورزش‌های مقاومتی، و در صورت نیاز مصرف داروهایی است که به تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از تحلیل آن‌ها کمک می‌کنند. همچنین، پیشگیری از افتادن و آسیب‌های احتمالی برای افراد مبتلا به پوکی استخوان بسیار مهم است، زیرا این افراد بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان‌ها قرار دارند.

پوکی استخوان بیشتر زنان مسن را درگیر می کند. در طول و اطراف یائسگی، بدن کمتر و کمتر از حد معمول هورمون استروژن تولید می کند. برخی شواهد نشان می دهد که استروژن از تراکم استخوان محافظت می کند. بنابراین، کاهش سطح استروژن باعث از دست دادن توده استخوانی افراد می شود که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.

انواع پوکی استخوان

بسته به علت پوکی استخوان، سه نوع مختلف از پوکی استخوان وجود دارد.

پوکی استخوان اولیه

پوکی استخوان اولیه شایع ترین نوع از دست دادن استخوان است که به طور طبیعی در پیری اتفاق می افتد. کمبود استروژن – چه در زنان و چه در مردان – اغلب منجر به از دست دادن استخوان می شود. زمانی که بدن شما کمتر از حد معمول استروژن تولید می کند، سلول های استخوانی شما سریعتر از آنچه که باید تجزیه می شوند.

پوکی استخوان ثانویه

یک بیماری یا دارو با کاهش تراکم استخوان باعث پوکی استخوان ثانویه می شود.

• اختلالات اشتها
• اختلالات هورمونی
• دیابت
• اختلالات گوارشی، مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده (IBD)
• اختلالات خود ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) و آرتریت روماتوئید (RA)
• بیماری های موثر بر خون، مانند مولتیپل میلوما و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)

علاوه بر این، استفاده طولانی مدت از برخی داروها ممکن است باعث پوکی استخوان ثانویه شود. این داروها شامل کورتیکواستروئیدها، هورمون تیروئید، آگونیست ها و آنتاگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)، مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و درمان ضد رتروویروسی هستند.

پوکی استخوان ایدیوپاتیک

اگرچه نادر است، اما پوکی استخوان ایدیوپاتیک می تواند زنان یائسه، مردان زیر 50 سال، نوجوانان و کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. پوکی استخوان ایدیوپاتیک به این معنی است که این بیماری علت شناخته شده ای ندارد.

علائم پوکی استخوان

دفتر سلامت زنان، پوکی استخوان را به عنوان یک بیماری “خاموش” تعریف می کند. برخی از افراد ممکن است تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، متوجه هیچ علامتی نشوند. اما با پیشرفت بیماری، ممکن است علائمی را مشاهده کنید که عبارتند از:

• کمر درد ناگهانی
• این احساس که قد شما کوتاهتر شده است
• تغییر در وضعیت بدن
• قسمت بالایی کمر خمیده شود
• استخوان‌های شما راحت‌تر از گذشته می‌شکنند یا زمان بیشتری برای التیام دارند.

چه چیزی باعث پوکی استخوان می شود؟

پوکی استخوان یا استئوپروز به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که می‌توان آن‌ها را به عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی تقسیم‌بندی کرد. یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر ژنتیک است. افرادی که در خانواده‌شان سابقه پوکی استخوان دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. علاوه بر این، زن بودن، سن بالا، نژاد قفقازی یا آسیایی، و تاریخچه خانوادگی شکستگی‌ها همگی از عوامل ژنتیکی محسوب می‌شوند که می‌توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. زنان به خصوص بعد از یائسگی به دلیل کاهش سطح استروژن، بیشتر مستعد کاهش تراکم استخوانی هستند.

عوامل محیطی و سبک زندگی نیز نقش مهمی در توسعه پوکی استخوان دارند. مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین دی می‌تواند به کاهش تراکم استخوانی منجر شود. کلسیم برای ساخت و حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است و ویتامین دی به جذب بهتر کلسیم از طریق روده کمک می‌کند. بنابراین، کمبود این دو ماده غذایی به تضعیف استخوان‌ها منجر می‌شود. همچنین، فعالیت بدنی کم و نداشتن تمرینات مقاومتی که به حفظ و افزایش توده استخوانی کمک می‌کنند، می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.

علاوه بر این، مصرف برخی داروها و بیماری‌های خاص نیز می‌توانند به عنوان عوامل خطر برای پوکی استخوان شناخته شوند. مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید، داروهای ضد صرع و برخی داروهای ضد افسردگی می‌توانند باعث کاهش تراکم استخوانی شوند. همچنین، بیماری‌های مزمنی مانند روماتیسم مفصلی، اختلالات تیروئید، بیماری‌های گوارشی که جذب مواد مغذی را مختل می‌کنند، و دیابت نیز می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند. در نتیجه، برای پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان، باید به ترکیبی از تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و مدیریت داروها و بیماری‌ها توجه کرد.

عوامل خطر پوکی استخوان

عوامل خطر پوکی استخوان شامل موارد زیر می‌شوند:

1. جنسیت: زنان به دلیل کاهش سطح استروژن پس از یائسگی بیشتر در معرض خطر هستند.

2. سن: با افزایش سن، خطر پوکی استخوان افزایش می‌یابد، به خصوص پس از 50 سالگی.

3. تاریخچه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا شکستگی‌های استخوانی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

4. نژاد: افراد نژاد قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض خطر هستند.

5. ساختار بدنی: افراد با ساختار بدنی کوچک و لاغر بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.

6. کمبود کلسیم و ویتامین دی: مصرف ناکافی این مواد مغذی می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوانی شود.

7. سبک زندگی کم‌تحرک: نداشتن فعالیت بدنی کافی، به خصوص تمرینات مقاومتی، می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.

8. مصرف الکل و سیگار: مصرف زیاد الکل و سیگار کشیدن می‌تواند به سلامت استخوان‌ها آسیب برساند.

9. استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها: داروهای کورتیکواستروئید، برخی داروهای ضد صرع، و داروهای ضد افسردگی می‌توانند باعث کاهش تراکم استخوانی شوند.

10. بیماری‌های مزمن: بیماری‌های مانند روماتیسم مفصلی، اختلالات تیروئید، دیابت، و بیماری‌های گوارشی که جذب مواد مغذی را مختل می‌کنند، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.

11. هورمون‌های جنسی: کاهش سطح هورمون‌های جنسی (استروژن در زنان و تستوسترون در مردان) می‌تواند به تضعیف استخوان‌ها منجر شود.

توجه به این عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان کمک کند.

پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص پوکی استخوان عمدتاً با استفاده از اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) انجام می‌شود. رایج‌ترین و معتبرترین روش برای این کار، سنجش تراکم استخوان با استفاده از دستگاه دگزا (DEXA یا Dual-Energy X-ray Absorptiometry) است. در این روش، از اشعه ایکس با دو انرژی مختلف برای سنجش تراکم استخوان‌های ناحیه‌های خاصی مانند ستون فقرات، لگن و مچ دست استفاده می‌شود. نتایج به دست آمده از این آزمایش به صورت یک عدد به نام T-score بیان می‌شود که میزان انحراف تراکم استخوان فرد را نسبت به تراکم استخوان افراد جوان و سالم از همان جنس مشخص می‌کند.

در کنار دگزا، پزشک ممکن است از دیگر روش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی اسکن کم‌انرژی و یا اولتراسوند (سونوگرافی) برای ارزیابی بیشتر استخوان‌ها استفاده کند، اگرچه این روش‌ها به اندازه دگزا متداول نیستند. همچنین، برای تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی خطر شکستگی استخوان، پزشکان ممکن است به تاریخچه پزشکی بیمار، سابقه خانوادگی، و سبک زندگی او توجه کنند. عواملی مانند سن، جنسیت، وزن بدن، سابقه شکستگی‌های قبلی، استفاده از داروهایی که تراکم استخوان را کاهش می‌دهند، و وجود بیماری‌های مزمن می‌توانند به تشخیص کمک کنند.

در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر و بررسی عوامل خطر اضافی، آزمایش‌های خون و ادرار را تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌توانند نشان‌دهنده سطوح کلسیم، ویتامین دی، و سایر مواد معدنی در بدن باشند که به سلامت استخوان‌ها مرتبط هستند. همچنین، بررسی مارکرهای بیوشیمیایی که نشان‌دهنده فعالیت متابولیک استخوانی هستند، می‌تواند به تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی روند درمان کمک کند. به این ترتیب، با ترکیب اطلاعات به دست آمده از تصویربرداری، آزمایش‌های خون، و ارزیابی بالینی، پزشک می‌تواند تصمیم‌گیری بهتری در مورد تشخیص و درمان پوکی استخوان داشته باشد.

درمان های پوکی استخوان

یکی از رایج ترین درمان های پوکی استخوان، داروهاست. یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است یکی از داروهای زیر را برای جلوگیری از بدتر شدن از دست دادن استخوان توصیه یا تجویز کند:

• بیس فسفونات ها: این دارو سرعت تجزیه سلول های استخوانی قدیمی را در بدن کاهش می دهد.
• کلسی تونین: این هورمون به بدن شما کمک می کند تا کلسیم را به طور موثر مصرف کند. یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است کلسی تونین را از طریق تزریق یا اسپری بینی تجویز کند.
• استروژن درمانی: ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی معمولاً برای برخی از زنان یائسه استروژن درمانی تجویز می کنند. اما برخی شواهد نشان می دهد که استروژن درمانی ممکن است خطر سایر لخته های خون، سرطان سینه و سکته را افزایش دهد. یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است دوز یا نوع استروژن درمانی شما را برای کاهش این عوارض جانبی تغییر دهد.
• تعدیل کننده های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs): مانند استروژن درمانی، SERM ها از دست دادن استخوان را در زنان یائسه درمان می کنند.
• دنوزوماب: این دارو از طریق تزریق به کاهش تحلیل استخوان و تقویت استخوان در زنان یائسه کمک می کند. اگر شما در معرض خطر بالای پوکی استخوان هستید، یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است دنوزوماب را توصیه کند.
• تری پاراتید: این یک شکل مصنوعی از هورمون پاراتیروئید است که استخوان جدید را سریعتر از استخوان قدیمی می‌سازد. یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی تری پاراتید را از طریق تزریق تجویز می کند.

علاوه بر داروها، افزایش مصرف کلسیم و ویتامین D ممکن است به حمایت از استخوان‌ها کمک کند. همچنین، فعالیت بدنی منظم برای تقویت سیستم اسکلتی عضلانی شما ضروری است.

چگونه از پوکی استخوان جلوگیری کنیم؟

جلوگیری از پوکی استخوان نیازمند ترکیبی از تغییرات در سبک زندگی، تغذیه مناسب، و در صورت لزوم، استفاده از داروها است. در اینجا به چند راهکار برای پیشگیری از پوکی استخوان اشاره می‌شود:

1. تغذیه مناسب

مصرف کافی کلسیم و ویتامین دی برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است. منابع غنی کلسیم شامل محصولات لبنی (مانند شیر، ماست و پنیر)، سبزیجات برگ سبز تیره (مانند کلم بروکلی و اسفناج)، و برخی غذاهای غنی شده مانند آب پرتقال و غلات است. ویتامین دی نیز از طریق تابش مستقیم نور خورشید بر پوست و از منابع غذایی مانند ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ و محصولات غنی شده دریافت می‌شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی باشد، به ویژه در افرادی که در معرض نور خورشید کافی نیستند یا دچار کمبود این مواد مغذی هستند.

2. فعالیت بدنی منظم

ورزش‌های تحمل وزن و تمرینات مقاومتی می‌توانند به تقویت استخوان‌ها و افزایش تراکم استخوانی کمک کنند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، دویدن، وزنه‌برداری، و تمرینات مقاومتی باعث تحریک استخوان‌ها به تولید بافت جدید و قوی‌تر می‌شوند. همچنین، تمرینات تعادلی مانند یوگا و تای چی می‌توانند به بهبود تعادل و کاهش خطر افتادن و شکستگی استخوان‌ها کمک کنند.

3. اجتناب از عادات ناسالم

ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل از اهمیت بالایی برخوردار است. سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل می‌توانند به کاهش تراکم استخوانی منجر شوند و خطر شکستگی‌ها را افزایش دهند. همچنین، مصرف کافئین و نوشیدنی‌های گازدار به میزان زیاد می‌تواند جذب کلسیم را کاهش دهد و بهتر است محدود شود.

به علاوه، بررسی‌های دوره‌ای و منظم با پزشک برای ارزیابی وضعیت سلامت استخوان‌ها و در صورت نیاز انجام آزمایش‌های تراکم استخوانی می‌تواند به شناسایی زودهنگام مشکلات کمک کند و اقدامات پیشگیرانه بهتری را ممکن سازد. در مواردی که فرد در معرض خطر بالای پوکی استخوان قرار دارد، پزشک ممکن است استفاده از داروهایی را پیشنهاد کند که به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کنند و خطر شکستگی را کاهش می‌دهند.

زندگی با پوکی استخوان

زندگی با پوکی استخوان می‌تواند چالش‌های خاص خود را داشته باشد، اما با مدیریت صحیح و رعایت نکاتی ویژه می‌توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید و از عوارض جدی جلوگیری کرد. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مدیریت زندگی با پوکی استخوان، آگاهی از وضعیت سلامتی خود و پیگیری منظم با پزشک است. این پیگیری‌ها شامل بررسی‌های دوره‌ای تراکم استخوان، آزمایش‌های خون و مشاوره‌های تغذیه‌ای و ورزشی است. در صورت لزوم، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که به تقویت استخوان‌ها و کاهش خطر شکستگی‌ها کمک می‌کنند.

تغذیه مناسب نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد. افرادی که با پوکی استخوان زندگی می‌کنند، باید مطمئن شوند که به اندازه کافی کلسیم و ویتامین دی دریافت می‌کنند. مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم مانند محصولات لبنی، ماهی‌های چرب، و سبزیجات برگ سبز تیره و همچنین دریافت ویتامین دی از طریق نور خورشید یا مکمل‌های غذایی به حفظ تراکم استخوانی کمک می‌کند. علاوه بر این، باید از مصرف زیاد الکل، کافئین و نمک که می‌توانند جذب کلسیم را کاهش دهند، خودداری کرد.

ورزش و فعالیت بدنی مناسب نیز برای افراد مبتلا به پوکی استخوان بسیار مهم است. تمرینات تحمل وزن مانند پیاده‌روی و دویدن ملایم و همچنین تمرینات مقاومتی با وزنه‌های سبک می‌توانند به تقویت عضلات و استخوان‌ها کمک کنند و خطر شکستگی‌ها را کاهش دهند. همچنین، تمرینات تعادلی مانند یوگا و تای چی می‌توانند به بهبود تعادل و کاهش خطر افتادن کمک کنند. با این حال، باید از فعالیت‌هایی که فشار زیادی به استخوان‌ها وارد می‌کنند یا خطر افتادن را افزایش می‌دهند، پرهیز کرد.

زندگی با پوکی استخوان همچنین نیازمند توجه به ایمنی و جلوگیری از سقوط و آسیب‌های احتمالی است. استفاده از کفش‌های مناسب با کفی‌های ضد لغزش، نصب دستگیره در حمام و سرویس بهداشتی، و حفظ روشنایی مناسب در خانه می‌تواند به کاهش خطر افتادن کمک کند. همچنین، افرادی که با این بیماری زندگی می‌کنند، باید به علائم و نشانه‌های شکستگی یا درد غیرعادی در استخوان‌ها توجه کنند و در صورت بروز چنین علائمی بلافاصله به پزشک مراجعه کنند. با رعایت این نکات و مدیریت صحیح، افراد مبتلا به پوکی استخوان می‌توانند زندگی فعالی داشته باشند و از عوارض جدی آن پیشگیری کنند.

گفتار پایانی

پوکی استخوان یک بیماری شایع است که با کاهش تراکم و کیفیت استخوان‌ها همراه بوده و خطر شکستگی‌ها را افزایش می‌دهد. این بیماری بیشتر در زنان پس از یائسگی و افراد مسن دیده می‌شود، اما می‌تواند هر فردی را تحت تأثیر قرار دهد. عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، تغذیه نامناسب، کمبود ویتامین دی و کلسیم، سبک زندگی کم‌تحرک و مصرف برخی داروها می‌توانند به بروز و پیشرفت پوکی استخوان کمک کنند. تشخیص زودهنگام از طریق اندازه‌گیری تراکم استخوان و آزمایش‌های دیگر، نقش مهمی در مدیریت و کاهش خطرات مرتبط با این بیماری دارد.

پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان نیازمند ترکیبی از اقدامات شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، پرهیز از عادات ناسالم و در صورت نیاز، مصرف داروها است. با آگاهی از عوامل خطر و رعایت نکات ایمنی، افراد می‌توانند از پیشرفت این بیماری جلوگیری کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. زندگی فعال و سالم، حتی با وجود پوکی استخوان، امکان‌پذیر است اگر به سلامت استخوان‌ها توجه کافی شود و از مشاوره‌های پزشکی بهره گرفته شود.

منبع:www.health.com