کمبود آهن در کودکان منجر به اختلالاتی در عملکرد بدن آنها می‌شود. آهن یک ماده مغذی بسیار مهم است که نقش‌های حیاتی مختلفی در بدن ایفا می‌کند. یکی از وظایف اصلی آهن، کمک به انتقال اکسیژن در خون است. این عنصر ضروری برای عملکرد صحیح هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون که مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به سایر نقاط بدن است، می‌باشد. آهن همچنین نقش مهمی در ذخیره و استفاده از اکسیژن توسط ماهیچه‌ها دارد. به همین دلیل، وجود آهن برای رشد مغز کودک و تأمین انرژی لازم برای فعالیت‌های روزمره او بسیار حیاتی است.
کمبود آهن در کودکان چه زمانی رخ می‌دهد؟
کمبود آهن زمانی رخ می‌دهد که میزان آهن موجود در رژیم غذایی کودک کافی نباشد. این وضعیت می‌تواند منجر به بیماری به نام کمبود آهن در کودکان شود که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند مشکلات جدی‌تری مانند کم‌خونی ناشی از فقر آهن را به همراه داشته باشد. در این حالت، تعداد گلبول‌های قرمز سالم در خون کاهش می‌یابد، که می‌تواند منجر به کاهش توانایی بدن در انتقال اکسیژن به سلول‌ها و بافت‌ها شود.
علائم کمبود آهن در کودکان
هموگلوبین پروتئینی است که به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد تا اکسیژن را به سلول‌های دیگر بدن منتقل کنند. برای تشکیل هموگلوبین به مقدار کافی آهن نیاز است. در نتیجه، وقتی کودک با کمبود آهن مواجه می‌شود، عملکرد طبیعی بدن او مختل می‌شود. این اختلالات می‌تواند به تأثیرات منفی جدی بر سلامت کلی کودک منجر شود.
اغلب علائم و نشانه‌های کمبود آهن در کودکان تا زمانی که کم‌خونی ناشی از فقر آهن به وجود نیاید، ظاهر نمی‌شوند. به همین دلیل، شناسایی و توجه به فاکتورهای خطر و نشانه‌های اولیه بسیار حائز اهمیت است. برخی از علائم کمبود آهن در نوزادان و کودکان شامل موارد زیر می‌شود:
پوست رنگ‌پریده: کاهش سطح هموگلوبین در خون می‌تواند منجر به پوست رنگ‌پریده و کاهش رنگ طبیعی لب‌ها و لثه‌ها شود.
بی‌حالی و خستگی مداوم: کمبود آهن می‌تواند منجر به کاهش سطح انرژی و احساس خستگی دائمی در کودک شود.
دست و پاهای سرد: کاهش جریان خون می‌تواند منجر به سردی دست و پاها شود.
کندی رشد و تکامل بدن: آهن نقش مهمی در رشد و توسعه جسمی دارد و کمبود آن می‌تواند به کندی رشد منجر شود.
اشتهای ضعیف: کودکان ممکن است اشتهای خود را از دست بدهند و کمتر به غذاهای مختلف علاقه نشان دهند.
تنفس سریع و غیر طبیعی: کمبود اکسیژن در بدن می‌تواند به نفس‌نفس زدن و تنفس سریع منجر شود.
ضربان قلب تند: قلب تلاش می‌کند تا با پمپاژ سریع‌تر خون، کمبود اکسیژن را جبران کند.
افزایش تعریق: فعالیت بیش از حد سیستم عصبی می‌تواند باعث تعریق بیش از حد شود.
عوامل مؤثر بر کمبود آهن در کودکان
عوامل مختلفی می‌توانند منجر به کمبود آهن در کودکان شوند. از جمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان به رژیم غذایی نامناسب، رشد سریع بدن، بیماری‌های مزمن و جذب ناکافی آهن اشاره کرد. نوزادانی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند و کودکان نوپا و پیش‌دبستانی‌هایی که به میزان کافی از منابع غذایی آهن استفاده نمی‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند.
دریافت مداوم یک رژیم غذایی حاوی آهن کم
یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود آهن در کودکان، رژیم غذایی ناکافی از نظر آهن است. اگرچه توصیه می‌شود که نوزادان در شش ماه اول زندگی فقط از شیر مادر تغذیه کنند، اما باید توجه داشت که شیر مادر آهن زیادی ندارد. به همین دلیل، نوزادانی که تنها با شیر مادر تغذیه می‌شوند، ممکن است در معرض خطر کمبود آهن قرار بگیرند.
تغییرات بدنی و نیازهای افزایشی
در دوران نوزادی، کودکی و نوجوانی، بدن در حال رشد و توسعه سریع است و این دوره‌های جهش رشد نیاز به مقادیر بیشتری از آهن دارند. در این دوره‌ها، بدن برای ساخت گلبول‌های قرمز بیشتر و تأمین نیازهای اکسیژنی بافت‌ها به آهن بیشتری نیازمند است. اگر این نیازها برآورده نشود، احتمال بروز کمبود آهن افزایش می‌یابد.
مشکلات دستگاه گوارش
جذب ضعیف آهن یکی دیگر از دلایل شایع کمبود آهن است. بیشتر آهن موجود در غذاها در قسمت فوقانی روده کوچک جذب می‌شود. بنابراین، هرگونه ناهنجاری در دستگاه گوارش می‌تواند جذب آهن را مختل کرده و منجر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن شود. این مشکلات ممکن است به دلیل جراحی‌های گوارشی، بیماری‌های مزمن گوارشی مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون باشد.
از دست دادن خون زیاد
خونریزی‌های شدید ناشی از جراحت، تصادف یا خونریزی گوارشی می‌تواند باعث کاهش سطح آهن در بدن شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به معنای از دست دادن مقدار قابل توجهی آهن است که می‌تواند به سرعت منجر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن شود. در این حالت، بدن نیاز به زمان و منابع کافی برای جبران این کاهش آهن دارد.
تشخیص کمبود آهن
تشخیص کمبود آهن نیازمند مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های لازم است. پزشک ممکن است برای بررسی سطح هموگلوبین و فریتین خون کودک، آزمایش خون تجویز کند. همچنین، تاریخچه تغذیه و رشد کودک نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد تا عوامل مؤثر بر کمبود آهن شناسایی شود.
پیشگیری از کمبود آهن
برای پیشگیری از کمبود آهن در کودکان، توجه به رژیم غذایی آنها بسیار مهم است. مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، غلات غنی‌شده با آهن و سبزیجات برگ سبز تیره باید در برنامه غذایی کودک گنجانده شود. همچنین، مصرف غذاهای حاوی ویتامین C مانند مرکبات و توت‌فرنگی می‌تواند جذب آهن از منابع گیاهی را بهبود بخشد.
در صورتی که کودک شما مشکوک به کمبود آهن است، مشاوره با یک پزشک متخصص اطفال الزامی است. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و به حفظ سلامت و رشد مناسب کودک کمک کند.
نتیجه‌گیری
کمبود آهن در کودکان می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر رشد و توسعه آنها داشته باشد. از تأخیر در رشد و نمو تا کاهش قدرت یادگیری و انجام فعالیت‌های جسمی، این مشکل نیازمند توجه و مراقبت ویژه‌ای است. با تأمین رژیم غذایی مناسب و پیگیری منظم سلامت کودک، می‌توان از بروز کمبود آهن جلوگیری کرد و به حفظ سلامت و رشد بهینه او کمک نمود.
