غذای مفید و مضر برای اسهال چیست؟

اسهال یکی از شایع‌ترین بیماری‌های جهان است. به طوری که بر اساس آمار افراد بزرگ‌سال حداقل یک‌بار درسال با این بیماری دست‌وپنجه می‌زنند. این بیماری معمولاً بر اساس حساسیت غدایی یا بیماری‌های ویروسی، باکتری یا انگل است. در این مقاله از مجله دارونت (مَگِزین‌نت) ضمن معرفی بیماری اسهال به روش‌های درمان خانگی اسهال و غذای های مفید و مضر برای اسهال می‌پردازیم، اگر شما یا عزیزانتان از این بیماری رنج می‌برند تا انتها همراه ما باشید.

اسهال چیست؟

اسهال به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد بیش از حد معمول مدفوع شل یا آبکی دفع کند. این حالت می‌تواند ناشی از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، یا انگلی باشد، همچنین می‌تواند به علت مصرف غذاهای نامناسب، استرس یا دیگر عوامل ایجاد شود. در صورتی که تعداد دفعالت دفع مدفوع در روز زیاد باشد اما حالت آن به صورت آبکی یا شل نباشد نمی‌توان به این حالت اسهال گفت.

چرا دچار اسهال می‌شویم؟

اسهال یک بیماری موقت یا مزمن برای دستگاه گوارش است. در این شرایط دستگاه گوارش نمی‌تواند به خوبی به وظیفه خود عمل کند و فرایند گوارش با اختلال روبه‌رو می‌شود. از دلایل اسهال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. عفونت‌های ویروسی
2. عفونت‌های باکتریایی
3. عفونت‌های انگلی
4. غذای نامناسب یا آلوده
5. حساسیت غذایی (عدم تحمل غدایی)
6. بیماری‌های روده‌ای
7. مصرف برخی داروها
8. استرس و اضطراب

ویروس‌های مختلفی مانند روتاویروس و نوروویروس، باکتری‌هایی مانند سالمونلا، اشرشیا کلی (E. coli) و کمپیلوباکتر، انگل‌هایی مانند ژیاردیا و آمیبا، مصرف غذاهای آلوده به باکتری یا انگل، یا مصرف غذاهایی که به درستی پخته نشده‌اند، عدم تحمل (حساسیت) لاکتوز یا سایر انواع حساسیت‌های غذایی، بیماری‌هایی مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، ملین‌ها و برخی داروهای دیگر می‌تواند منجر به اسهال شود؛ اما استرس و اضطراب می‌تواند مستقیماً به عملکرد دستگاه گوارش تاثیر بگذارد و باعث اسهال شود.

علائم اسهال چیست؟

• مدفوع شل یا آبکی
• تکرر دفعات اجابت مزاج
• دل‌پیچه و درد شکمی
• نفخ و گاز شکم
• تهوع و استفراغ (در برخی موارد)
• تب و لرز (در صورت وجود عفونت)
• درمان اسهال
• هیدراتاسیون

انواع اسهال

اسهال یعنی آبکی و شل شدن مدفوع. در این حالت آب زیادی از بدن خارج می‌شود و بهتر است در زمان اسهال مصرف مقدار زیادی مایعات مانند آب، محلول‌های الکترولیت و سوپ‌های شفاف برای جلوگیری از کم‌آبی بدن مصرف شود. به طور کل دو نوع اسهال وجود دارد:

1. اسهال مزمن: حدود 1 ماه طول می‌کشد و ممکن است نشانه مشکلات جدی باشد که بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
2. اسهال حاد: عموماً در اثر مسمومیت غذایی رخ می‌دهد و در چند روز برطرف می‌شود.

چه غذایی برای اسهال خوبه؟

در هنگام مواجهه با اسهال، انتخاب غذای مناسب برای اسهال می‌تواند به کاهش علائم و بهبود سریع‌تر وضعیت بدن کمک کند. یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها، مصرف غذاهای کم‌چرب و کم‌فیبر است. این غذاها معمولاً هضم راحت‌تری دارند و به آرامش دستگاه گوارش کمک می‌کنند. به عنوان مثال، موز، برنج سفید، سیب‌زمینی پخته و نان تست سفید از جمله مفیدترین غذا برای اسهال در این شرایط هستند. این غذاها به خاطر دارا بودن مواد مغذی ضروری و قندهای ساده به تثبیت وضعیت روده‌ها کمک می‌کنند.

همچنین مصرف مایعات در این دوره بسیار حائز اهمیت است. اسهال می‌تواند منجر به از دست دادن مقدار زیادی آب و الکترولیت‌ها از بدن شود، بنابراین نوشیدن مایعات کافی مانند آب، آبمیوه‌های طبیعی بدون شکر، و محلول‌های الکترولیتی بسیار توصیه می‌شود. از نوشیدنی‌های حاوی کافئین و الکل باید پرهیز کرد، زیرا این نوشیدنی‌ها می‌توانند موجب تحریک بیشتر روده‌ها و تشدید اسهال شوند.

در نهایت، باید از مصرف غذاهایی که ممکن است علائم اسهال را تشدید کنند خودداری کرد. غذاهای مفید برای اسهال شامل محصولات لبنی، غذاهای چرب و سرخ‌شده، مواد غذایی پرفیبر مانند سبزیجات خام و حبوبات، و غذاهای تند و پرادویه می‌شوند. پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و مراقبت از بدن با رعایت این نکات می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش ناراحتی‌های ناشی از اسهال کمک شایانی کند.

پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که در روده زندگی می‌کنند و حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کنند. در زمان اسهال بهتر است از غداها و مکمل‌های حاوی پروبیوتیک استفاده کنید تا درمان تسریع یابد. غذاهایی که برای اسهال خوبه شامل موارد زیر است:

1. تخم مرغ آب پز برای اسهال

تخم مرغ برای اسهال به صورت آبپز بی‌ضرر است؛ اما کره، روغن، پنیر و چاشنی‌های مختلف برای اسهال توصیه نمی‌شود. بهتر است در زمان اسهال از خوردن غداهای چرب خوداری کنیم چرا که چربی باعث تشدید اسهال می‌شود از این رو می‌توان گفت تخم مرغ آب پز برای اسهال خوبه.

تخم مرغ آب پز یکی از غذاهای مناسب اسهال برای افرادی است که از این مشکل رنج می‌برند. این غذا سرشار از پروتئین است و به راحتی هضم می‌شود، بنابراین می‌تواند به تثبیت وضعیت دستگاه گوارش کمک کند. تخم مرغ آب پز به دلیل اینکه چربی کمی دارد و فاقد فیبر است، موجب تحریک روده‌ها نمی‌شود و می‌تواند به عنوان یک منبع مغذی و ایمن در رژیم غذایی افراد مبتلا به اسهال مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، پروتئین موجود در تخم مرغ به بازسازی و تقویت بدن کمک می‌کند که در دوره نقاهت از اسهال اهمیت ویژه‌ای دارد.

در هنگام مصرف تخم مرغ آب پز، بهتر است آن را به صورت ساده و بدون افزودنی‌های چرب و پرادویه مصرف کرد. افزودن نمک یا کره می‌تواند موجب تحریک بیشتر روده‌ها شود و علائم اسهال را تشدید کند. بهتر است تخم مرغ آب پز را به صورت کامل پخته و بدون نیم‌پز کردن مصرف کرد تا از احتمال آلودگی‌های میکروبی جلوگیری شود. با رعایت این نکات، تخم مرغ آب پز می‌تواند یک انتخاب سالم و مغذی برای بهبود سریع‌تر وضعیت گوارشی و کاهش ناراحتی‌های ناشی از اسهال باشد.

2. سیب برای اسهال

پکتین نوعی فیبر است که به سفت شدن مدفوع کمک می‌کند. آب سیب سرشار از این ماده است. مصرف سیب و آب سیب می‌تواند به کنترول هضم غدا کمک کند. از این رو می‌توان گفت سیب برای اسهال خوب است. و می‌توان برای اثر بخشی بیشتر از سس سیب استفاده کرد. سس سیب برای اسهال عملکرد بهتری دارد.

سیب یکی از میوه‌های مفید برای افرادی است که دچار اسهال شده‌اند. این میوه حاوی پکتین است، یک نوع فیبر محلول که به جذب آب در روده‌ها کمک کرده و باعث سفت شدن مدفوع می‌شود. مصرف سیب به شکل پخته یا رنده‌شده می‌تواند به کاهش علائم اسهال و بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کند. علاوه بر این، سیب سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند و در دوره نقاهت از اسهال، اهمیت ویژه‌ای دارند.

برای بهره‌مندی از خواص سیب برای اسهال، بهتر است آن را به شکل کمپوت یا پخته مصرف کنید، زیرا این روش‌ها هضم میوه را آسان‌تر می‌کنند و از تحریک بیشتر روده‌ها جلوگیری می‌کنند. مصرف سیب خام ممکن است برای برخی افراد دشوار باشد و علائم اسهال را تشدید کند. با این حال، سیب به عنوان یک میوه مغذی و سالم می‌تواند نقش موثری در کاهش ناراحتی‌های گوارشی و بهبود وضعیت عمومی بدن ایفا کند.

3. بوقلمون و مرغ بدون چربی

از جمله غذای مناسب برای اسهال بزرگسالان بوقلمون و مرغ بدون چربی است. همان‌طور گه گفته شد چربی برای اسهال مضر است و بهتر است در زمان اسهال از گوشت کم‌چرب مثل گوشت بوقلمون و مرغ که بدون ادویه پخته شده‌اند استفاده شود. برای طمع دادن به بوقلمون و مرغ می‌توان از سبزیجات خشک شده استفاده کرد.

4. سیب زمینی برای اسهال

یک عدد سیب زمینی قرمز بزرگ حاوی ۵.۴ گرم فیبر است و بخش عمده آن را کربوهیدرات تشکیل می‌دهد. وجود کربوهیدرات باعث هضمو گوارش آسان سیب‌زمینی می‌شود. شایت مصرف سیب زمینی در زمان اسهال به صورت مستقیم به درمان آن کمک نکند؛ اما مصرف سیب زمینی به دلیل هضم آسان یکی از بهترین راه‌های کسب انرژی هنگام ابتلا به اسهال است. توجه کنید که سیب زمینی آبپز برای اسهال مفید است سیب‌زمینی سرخ کرده می‌تواند علائم اسهال را تشدید کند. از این رو می‌توان گفت سیب‌زمینی غذای مناسب اسهال است.

5. مایعات

مصرف مایعات در زمان اسهال می‌تواند آب ازدست رفتۀ بدن را جبران کند. می‌توانید از آب، آب نبات، عصاره‌های میوه‌های رقیق شده، مربا و آب‌های الکترولیتی مانند آب‌های وریدی استفاده کنید. همچنین، مصرف سوپ‌ها و غذاهای حاوی مایع نیز توصیه می‌شود اما مصرف چای، قهوه و نوشیدنی‌های کافئین دار توصیه نمی‌شود.

• سوپ
• آب و آب نبات
• عصاره میوه‌ها
• آب گوشت و آب مرغ

6. مواد غذایی قابل هضم

در ابتدا، بهتر است مواد غذایی سبک و قابل هضم را مصرف کنید. از موادی مانند نان تست، برنج، سوپ، مربا و موز استفاده کنید. این مواد غذایی نرم و قابل هضم هستند و به تسکین معده و روده کمک می‌کنند.

• چوب شور و کراکر: اغلب با آرد سفید تهیه می‌شوند و به دلیل داشتن نکم می‌تواند با بازیابی تعادل سدیم بدن کمک کند.
• بیسکویت بدون شکر: به علت داشتن نمک برای دوران اسهال مناسب است.
• برنج سفید
• نان تست
• هویج پخته شده

7. فیبر

اگر اسهال شما طولانی‌مدت است، ممکن است نیاز به مصرف مواد غذایی حاوی فیبر داشته باشید. می‌توانید از موادی مانند برنج قهوه‌ای، نان کامل، سبزیجات متنوع و میوه‌های آنی استفاده کنید. اما در ابتدا فیبر را به تدریج به رژیم خود اضافه کنید و تاثیر آن را روی علائم خود مشاهده کنید.

• برنج قهوه‌ای
• نان کامل
• سبزیجات (پخته شده)

8. پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها، موادی هستند که به رشد باکتری‌های مفید در روده کمک می‌کنند. مصرف مکمل‌های پروبیوتیک یا مواد غذایی حاوی پروبیوتیک مانند ماهی و یاکلت می‌تواند در بهبود علائم اسهال مفید باشد. مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به بازگرداندن تعادل باکتری‌های مفید در روده کمک کند و به بهبود اسهال کمک کند.

• ماست
• کلم ترش
• شکلات تلخ

9. موز

موز میوه‌ای است که خواص بسیاری برای سلامت بدن دارد و به ویژه در کنترل و مدیریت اسهال بسیار مؤثر است. اسهال می‌تواند باعث از دست رفتن مقدار زیادی از الکترولیت‌های ضروری بدن، به ویژه پتاسیم شود. پتاسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی است که نقش حیاتی در تنظیم تعادل مایعات بدن، عملکرد صحیح عضلات، و حمایت از سیستم عصبی ایفا می‌کند. وقتی بدن در اثر اسهال پتاسیم خود را از دست می‌دهد، موز می‌تواند به عنوان یک منبع غنی از این ماده معدنی عمل کرده و به بازیابی سطح طبیعی پتاسیم در بدن کمک کند.

مصرف موز در دوران اسهال نه تنها به تأمین پتاسیم بدن کمک می‌کند، بلکه به دلیل دارا بودن فیبرهای محلول مانند پکتین، می‌تواند به تنظیم حرکات روده و کاهش تعداد دفعات اسهال نیز کمک کند. فیبرهای محلول باعث جذب آب اضافی در روده‌ها شده و به این ترتیب به تشکیل مدفوع سفت‌تر و کاهش دفعات اسهال کمک می‌کنند.

نوشیدنی‌های مفید برای درمان اسهال

اسهال باعث از دست دادن مقدار بیشتری آب و الکترولیت از طریق مدفوع می شود که خطر کم آبی بدن را افزایش می دهد. کم‌آبی بدن می‌تواند باعث احساس ضعف و سرگیجه شود و اگر قادر به آبرسانی مجدد نباشید، می‌تواند خطرناک شود.

برای محافظت در برابر کم آبی، هنگام اسهال مایعات از دست رفته را جایگزین کنید. حتی اگر نیاز به آب متفاوت باشد، به خصوص زمانی که اسهال دارید، باید حداقل هشت لیوان آب در روز بنوشید. برخی از متخصصان سلامت نیز نوشیدن حداقل یک فنجان آب را هر بار که اجابت مزاج شل دارید توصیه می‌کنند.

علاوه بر آب، نوشیدنی هایی مانند نوشیدنی های ورزشی ممکن است به شما کمک کند هیدراته بمانید و برخی از مواد مغذی از دست رفته در مدفوع شل را جایگزین کنید. اوریکس پلاس زینک قرص جوشان است که محتوی مقدار متعادلی از گلوکز و الکترولیت های ضروری است و در شرایطی که بدن مقدار قابل توجهی مایعات از دست میدهد به جایگزینی آب و اصلاح بدن و حفظ تعادل الکترولیتها در کودکان و بزرگسالان کمک می کند. هم چنین زینک موجود در فرمولاسیون می تواند شدت و طول مدت اسهال را کاهش دهد. برای خرید این محصول می‌توانید به داروخانه اینترنتی دارونت اعتماد کنید. این داروخانه ارائه دهنده انواع داروهای اورجینال با قیمت‌های استثنائی می‌باشد.

لیست نوشیدنی‌های مفید در زمان اسهال

• آب
• نوشیدنی های ورزشی مانند Gatorade
• آبگوشت مانند آب مرغ یا سبزیجات
• برخی از دمنوش‌های بدون کافئین مانند بابونه و زنجبیل

مقادیر کمی آب میوه رقیق شده معمولاً به خوبی تحمل می‌شود، اما نوشیدن مقادیر زیاد نوشیدنی های شیرین یا نوشیدنی های شیرین شده با الکل‌های قندی می‌تواند با کشیدن آب به‌روده، اسهال را بدتر کند.

در زمان اسهال چه غداهایی را نخوریم؟

در صورتی که دچار اسهال هستید، بهتر است از مصرف برخی مواد غذایی خاص خودداری کنید تا تحریک روده‌ها را کاهش دهید و علائم اسهال را تشدید نکنید. در زیر، برخی از مواد غذایی مضر برای اسهال را ذکر می‌کنم:

1. مواد غذایی چرب و سرخ شده

مصرف غذاهای چرب و سرخ شده می‌تواند تحریک روده‌ها را افزایش داده و علائم اسهال را شدت بخشد. از موادی مانند سوخاری، کیک و شیرینی‌های چرب و سرخ شده، پیتزا و غذاهایی که با روغن زیاد سرخ شده‌اند مثل چیپس، ماهی سرخ شده، بادمجان سرخ شده و… اجتناب کنید.

 2. محصولات لبنی شیرین

برخی از افراد دچار حساسیت به لاکتوز (شکر موجود در محصولات لبنی) هستند و مصرف محصولات لبنی شیرین می‌تواند علائم اسهال را تشدید کند. از موادی مانند بستنی، شیرینی‌ها، شیرهای شیرین و دسرهای لبنی شیرین خودداری کنید. به جای آن، می‌توانید از محصولات لبنی با کمترین میزان لاکتوز یا جایگزین‌های غیر لبنی استفاده کنید. (پیشنهاد می‌شود در زمان اسهال به جز ماست ساده از مصرف محصولات لبنی تا بهبودی کامل خودداری کنید.)

3. آب نبات شیرین

مصرف آب نبات شیرین (شیرینی‌های نابودکاری، نوشیدنی‌های گازدار شیرین و آب‌های میوه شیرین) می‌تواند تحریک روده‌ها را افزایش داده و اسهال را شدت بخشد. به جای آن، از آب معمولی، آب نبات طبیعی یا آب‌های الکترولیتی استفاده کنید.

4. الکل

مصرف الکل می‌تواند روده را تحریک کرده و علائم اسهال را شدت بخشد. بهتر است در طول مدت اسهال، از مصرف الکل خودداری کنید.

5. قهوه و نوشیدنی‌های حاوی کافئین

قهوه و نوشیدنی‌های حاوی کافئین می‌توانند تحریک روده‌ها را افزایش داده و اسهال را شدت بخشند. بهتر است در این مدت از مصرف قهوه، چای سیاه و نوشیدنی‌های حاوی کافئین خودداری کنید. به جای آن، می‌توانید از چای گیاهی یا نوشیدنی‌های آرامبخش مانند آبلیمو، نعناع و آب هل استفاده کنید. توجه داشته باشید که این توصیه‌ها به عنوان راهنما ارائه شده‌اند و بستگی به شدت و مدت اسهال، وضعیت سلامتی شما و سایر عوامل، نیاز به مشاوره پزشکی ممکن است. در صورتی که علائم اسهال شدید و مزمن دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب را تعیین کند.

با رعایت این توصیه‌ها، می‌توانید به بهبود سریع‌تر و کاهش علائم اسهال کمک کنید. اگر اسهال بیش از چند روز ادامه پیدا کرد یا با علائم شدید همراه بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

درمان خانگی اسهال

علاوه بر تغییر رژیم غذایی، چند راه دیگر برای احساس بهتر در هنگام اسهال وجود دارد:

وعده های غذایی کوچکتر و مکررتر بخورید. به جای خوردن وعده های غذایی بزرگتر که ممکن است اسهال را بدتر کند، وعده های کوچکتری را انتخاب کنید که هضم آن راحت باشد.

با نوشیدن آب و سایر نوشیدنی ها مانند آبگوشت و نوشیدنی های ورزشی در طول روز هیدراته بمانید.

در صورت امکان از فعالیت های شدید خودداری کنید و استراحت کنید. این امر به ویژه اگر تب دارید یا احساس ضعف یا سرگیجه دارید بسیار مهم است.

علاوه بر استراحت، هیدراته ماندن و خوردن بخش‌های کوچک غذاهای غیر محرک، مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) مانند پپتو بیسمول یا ایمودیوم ممکن است به درمان برخی از انواع اسهال کمک کند. با این حال، اگر اسهال خونی یا تب دارید، نباید از این داروها استفاده کنید.

داروهای ضداسهال

در برخی موارد، داروهای ضداسهال مانند لوپرامید (Imodium) ممکن است توصیه شود. این داروها نباید بدون مشورت با پزشک مصرف شوند، به‌ویژه اگر اسهال به علت عفونت باکتریایی یا انگلی باشد.

چه زمانی باید به دنبال کمک پزشکی باشید

درک این نکته مهم است که انواع مختلفی از اسهال وجود دارد که هر کدام دلایل مختلفی دارند. اسهال می‌تواند ناشی از عفونت، یک بیماری زمینه‌ای، برخی داروها و درمان های پزشکی مانند شیمی درمانی باشد.

افراد مبتلا به بیماری‌هایی که باعث اسهال می‌شوند مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون، در صورت تجربه اسهال یا علائم دیگری که نشان‌دهنده شعله‌ور شدن بیماری هستند، باید با پزشک خود تماس بگیرند.

اگر اسهال دارید در چه صورتی باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید؟

1.  اسهال شدید: اگر اسهال شما شدید است و باعث تشدید علائمی مانند شدت بیشتر درد شکم، افزایش تعداد رفعات مدفوع، خونریزی روده‌ای یا تشنجات می‌شود، بهتر است فوراً به پزشک مراجعه کنید.
2. اسهال مزمن: اگر علائم اسهال شما برای مدت طولانی (معمولاً بیش از دو هفته) ادامه دارد، نیاز به ارزیابی پزشکی دارید. اسهال مزمن ممکن است نشانه اختلالات مزمن روده‌ای مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری کرون، کولیت التهابی و یا عوارض جانبی مرتبط با داروها یا عوامل دیگر باشد.
3. علائم نگران‌کننده: اگر همراه با اسهال، علائمی مانند تب بالا، نارسایی دستگاه قلبی، علائم شدید نفخ، تشنج، کاهش وزن ناگهانی، خونریزی روده‌ای یا علائم دیگر نگران‌کننده داشته باشید، باید به پزشک مراجعه کنید.
4.  سفر به مناطق خطر: اگر به مناطقی با شرایط بهداشتی نامناسب سفر کرده‌اید و پس از بازگشت به کشور خود اسهال دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. ممکن است اسهال شما ناشی از عفونت یا عوامل دیگر باشد که نیاز به درمان خاص دارد.
5. اسهال در بیماران مسن یا سیستم‌های ایمنی ضعیف: در بیماران مسن، کودکان کوچک، آنفولانزا، سرطان، HIV/AIDS و سایر شرایطی که با سیستم ایمنی ضعیف همراه هستند، اسهال ممکن است عوارض جدی‌تری داشته باشد و نیاز به توجه پزشکی دارد.

در مواردی که نیاز به مراجعه به پزشک دارید، او می‌تواند تشخیص دقیق تری قرار دهد و درمان مناسب را تعیین کند.